Na ratunek pachnicy dębowej

W pniu drzewa znajdującego się na terenie Szkoły Podstawowej w Izabelinie urzędnik starostwa powiatowego w Legionowie odkrył pachnicę dębową – bardzo rzadki gatunek chrząszcza. Zwierzę zostało umieszczone przez Światową Unię Ochrony Przyrody na czerwonej liście zagrożonych wyginięciem. Ponieważ drzewo, ze względu na swój stan, stanowiło zagrożenie dla uczniów, było zakwalifikowane do wycięcia. Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Warszawie podjęła decyzję o przeniesieniu pnia w miejsce naturalnego środowiska występowania pachnicy dębowej. W obecności dr. hab. Tomasza Jaworskiego z Zakładu Ochrony Lasu Instytutu Badawczego Leśnictwa oraz inżyniera nadzoru Nadleśnictwa Jabłonna Pawła Tomaszewskiego drzewo usunięto. Leśnicy zabezpieczyli larwy pachnicy, po czym pień przetransportowano do lasu na granicy Nowego Dworu Mazowieckiego.

Pachnica dębowa jest zaliczana do rodziny żukowatych z podrzędu chrząszczy wielożernych. Zamieszkuje świetliste lasy liściaste. Zasiedla drzewa z dobrze wykształconymi dziuplami i próchnowiskami, gdzie larwy odżywiają się murszem wypełniającym dziuple. Owad ten osiąga długość ciała ok. 30 mm. Samica składa ok. 30 jaj. Larwy żerują przez 3-4 lata, osiągając do 10 cm długości ciała. Dorosłe samce przebywające w słoneczne dni na pniach drzew wydzielają charakterystyczny zapach, od którego powstała nazwa gatunkowa tych owadów.

Dorosłe osobniki pachnicy praktycznie nie jedzą. Są „na diecie" po okresie larwalnym, kiedy to przybierają na wadze. Larwy mogą ważyć nawet 12 g. Pachnice są jednymi z największych chrząszczy w Polsce. Ich ciało może osiągać 4 cm długości.
Nazwa - pachnica dębowa odnosi się do specyficznie pachnącego feromonu, który wydzielają samce. Drugi człon nazwy może być jednak bardzo mylący. Spotyka się ja nie tylko na dębach, ale również na lipach, czy ogławianych wierzbach oraz innych dużych liściastych drzewach. Owad ten jest gatunkiem parasolowym. Oznacza to, że dzięki swojemu charakterystycznemu wyglądowi i miejscu zamieszkania - chroniąc go, chronimy również gatunki, które zamieszkują podobne środowiska, ale nie są aż tak charakterystyczne.
Kiedyś „leczono" stare drzewa poprzez zabetonowywanie lub impregnację dziupli. Było to szkodliwe dla całego ekosystemu, gdyż blokowało dostęp do środowiska życiowego dla wielu różnorodnych organizmów. Od dawna się już tego nie robi. Zamiast tego stosuje się siatki, którymi zasłaniana jest dziupla. Chroni to owady przed wyjadaniem przez ptaki oraz przed dewastacją ze strony ludzi. Feromon wydzielany przez samca przyciąga nie tylko samice, ale również niesie za sobą niebezpieczeństwo zwabienia drapieżcy, jakim jest tęgosz rdzawy. Owad ten również należy do chronionych chrząszczy. Żywi się on larwami pachnicy. 

Pachnica w skali całego zasięgu jest uważana za gatunek zanikający. Pierwotnie był on związany lasami naturalnymi, obfitującymi w stare, dziuplaste drzewa rosnące w dobrze nasłonecznionych lukach.  W dzisiejszym kulturowym krajobrazie Europy Środkowej, zdominowanym przez ziemie uprawne, lasy gospodarcze i osiedla, jedyną szansą na utrzymanie spójności wewnętrznej areału występowania pachnicy dębowej jest zagwarantowanie istnienia zróżnicowanych wiekowo i gatunkowo zadrzewień przydrożnych. Aleje i szpalery są niezastąpione jako korytarze łączące odosobnione stanowiska i subpopulacje pachnicy (zadrzewienia typu parkowego też są ważne, one jednak ze względu na punktowy charakter, nie mogą pełnić roli korytarzy ekologicznych ułatwiających dyspersję).

Pachnica dębowa została umieszczona w Załączniku II Dyrektywy Środowiskowej jako gatunek o pierwszorzędnym znaczeniu (priorytetowy). Umieszczona również w Załączniku IV tej dyrektywy (gatunki wymagające ścisłej ochrony). Ponadto, chroniona jest na mocy Konwencji Berneńskiej (Załącznik II - ściśle chronione gatunki fauny). W Polsce, podobnie jak we wszystkich krajach w zasięgu występowania, podlega ochronie gatunkowej. Pachnica została ujęta w krajowych czerwonych listach i księgach gatunków zagrożonych we wszystkich krajach zasięgu występowania. W Polsce przyznano jej kategorię zagrożenia VU. Na Czerwonej Liście Światowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN 2006) gatunek został przyporządkowany do kategorii VU A1c, obejmującą gatunki wysokiego ryzyka, narażone na wyginięcie ze względu na postępujący spadek populacyjny (choćby tylko lokalny), straty siedliskowe lub nadmierną eksploatację, oceniany na przynajmniej 80% w ciągu ostatnich 10 lat. Szczególną rolę w zachowaniu pachnicy odgrywają kraje Europy Środkowej oraz południowa Szwecja, jako że tu właśnie zlokalizowanych jest większość stanowisk tego gatunku, wymarłego na większości stanowisk w zachodniej części kontynentu.

Aleje przydrożne w krajobrazie rolniczym pełnią rolę ważnych korytarzy i siedlisk dla innych gatunków, zwłaszcza owadów, ptaków i nietoperzy. Zadrzewienia stają się jednak coraz rzadszym elementem w krajobrazach kulturowych, mimo że pełnią ważną rolę w zachowaniu różnorodności biologicznej oraz walorów estetycznych i użytkowych przestrzeni otaczającej człowieka. Strategia ochrony tego rodzaju zadrzewień w UE przejawia się min. poprzez otoczenie rygorystyczną ochroną w ramach Dyrektywy Siedliskowej pewnych organizmów pełniących rolę *gatunków parasolowych*, a zarazem wskaźników miejsc przyrodniczo cennych.  Jednym z nich jest pachnica dębowa (Osmoderma eremita). Pachnica zasiedla wyłącznie dziuplaste drzewa z obszernymi próchnowiskami. Głównym miejscem występowania pachnicy są w warunkach Polski drzewa w alejach przydrożnych, gdzie stwierdzono większość współczesnych stanowisk. Aleje zanikają na większości obszaru Polski w bardzo szybkim tempie, gdyż są one wycinane w trakcie modernizacji dróg i z reguły nie są odtwarzane. Powoduje to zmniejszenie liczby drzew dostępnych dla pachnicy, a także postępującą fragmentację pozostałych środowisk tego gatunku. Wzrost izolacji stanowisk jest dla pachnicy szczególnie niekorzystny, gdyż gatunek ten odznacza się ograniczonymi zdolnościami dyspersyjnymi (tzn. rozprzestrzeniania się), szacowanymi na kilkaset metrów.