Trwają ostatnie prace, w wyniku których już wiosną tego roku będzie można podążyć szlakiem prowadzącym po miejscach w powiecie legionowskim wiązanych z walką Polaków o niepodległość.
Uroczystą inaugurację tego projektu Starostwo Powiatowe w Legionowie, będące głównym organizatorem, zaplanowało na początek maja br.
Realizacja projektu odbywa się w ramach Programu Operacyjnego „Zrównoważony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrzeżnych obszarów rybackich 2007-2013” w ramach środka 4.1. Rozwój obszarów zależnych od rybactwa z wyłączeniem realizacji operacji polegających na funkcjonowaniu lokalnej grupy rybackiej (LGR) oraz nabywaniu umiejętności i aktywizacji lokalnej społeczności. Całkowita wartość projektu to 115 303,99 zł z czego wartość dofinansowania wynosi 82 842,05 zł.
To jeden z pierwszych tego typu projektów w województwie mazowieckim – dostosowany do potrzeb współczesnego turysty szlak wyposażony nie tylko w ładne tablice informacyjne i kierunkowe, ale również w elektroniczną mapę tras, dostosowaną do mobilnych urządzeń typu smartphone. Również strona internetowa poświęcona Szlakowi „polski Walczącej” posiada przydatne funkcje, jakimi są np. elementy wirtualnego spaceru oraz bezpośredni dostęp do każdego z punktów trasy. Strona proponuje również ułatwienia dla osób niedowidzących – każdy z opisów posiada lektrora.
Jako pierwszy prezentujemy Szlak Centralny - zielony, który z powodzeniem można nazwać wojskowym. Spotkamy na nim liczne fortyfikacje i koszary. Poza pamiątkami związanymi z walką Polski o niepodległość Szlak poprowadzi nas wśród atrakcji przyrodniczych i zabytków architektonicznych. W całości (jest podzielony na 4 etapy) ma długość prawie 60 km. Można go przebyć zarówno pieszo, jak i rowerem.
Wędrówkę zaczynamy w Suchocinie, na przystanku PKS. Kierujemy się w stronę Janówka Drugiego, jednak przed tą miejscowością, przed przejazdem kolejowym, zwiedzamy pozostałości fortyfikacji Dzieła nr 10.
Budowę tych dwóch betonowych fortów należących do zewnętrznej linii obrony twierdzy Modlin carskie wojska rozpoczęły w 1912 r. W czasie działań wojennych w 1915 r. nieukończone forty zostały obsadzone przez 19. kompanię Nowogieorgijewskiej Artylerii Fortecznej. Warto pamiętać, że wśród obrońców twierdzy było wielu Polaków z obszaru Królestwa Polskiego, których jesienią 1914 r. Rosjanie powołali pod broń. Betonowe forty do dziś zachowały się szczątkowo w postaci potrzaskanych wybuchami bloków.
Szlak prowadzi nas dalej, do Janówka Pierwszego, gdzie zwiedzamy kolejne fortyfikacje: Fort IV, Fort XVII b i Dzieło nr 9. Pierwszy obiekt niestety nie jest udostępniony; znajduje się w rękach prywatnych. Drugi – stoi na terenie ogródków działkowych, ale łatwo do niego dotrzeć. Trzeci - również w rękach prywatnych, ale jego właściciel chętnie udostępnia teren turystom.
 |
Pozostałości trzech rosyjskich fortów w Janówku należały do zewnętrznego pierścienia obrony Twierdzy Modlin. Umocnienia tworzyły Grupę Forteczną Janówek, podawaną jako przykład nowoczesnych rozwiązań w fortyfikacji carskiej. Grupa składała się ze starszego ceglano-ziemnego Fortu IV z 1887 r. oraz dwóch nowszych umocnień betonowych z lat 1912-1915, tj. Fortu nr XVII i Dzieła nr 9. W połowie sierpnia 1915 r. twierdza Modlin została otoczona przez wojska niemieckie. Obrońcy na wieść o podpisaniu kapitulacji twierdzy wysadzili umocnienia w Janówku w powietrze.
Po zwiedzeniu fortyfikacji podążamy do współczesnego kościoła pw. św. Bartłomieja w Janówku Pierwszym. Na placu przed świątynią znajdują się pomniki poświęcone poległym i zamordowanym na przejściu granicznym oddzielającym Generalną Gubernię od III Rzeszy oraz ofiarom I wojny światowej i wojny z Rosją Radziecką w 1920 r. Następnie trasa prowadzi nas przez miejscowość Góra, gdzie znajdujemy budynek klasycystycznej oficyny i ruiny XVIII-wiecznego pałacu Poniatowskich. Zaraz za tym zabytkiem przechodzimy obok malowniczego jeziora Góra, a następnie łowiska „Okoń”. Docieramy do Krubina, następnie wędrujemy do Olszewnicy Starej, gdzie odwiedzamy Skwer 11 Listopada, na którym stoi pomnik upamiętniający odzyskanie niepodległości w 1918 r. oraz kaplica z 1857 r.
Olszewnica Stara – miejscowość, która zyskała sławę, gdy w 1778 r. książę Stanisław Poniatowski zwolnił z pańszczyzny zamożniejszych włościan ją zamieszkujących. Była to pierwsza na ziemiach Korony reforma uwłaszczeniowa. Wieś rozsławił zarządca tutejszych dóbr książęcych Józef Wybicki, w utworze „Wiadomość z Olszewnicy” i Stanisław Trembecki w poemacie „Polanka”.
Szlak prowadzi nas przez Kałuszyn do Skrzeszewa, gdzie znajdujemy dwa przydrożne krzyże z 1922 r. Następnie docieramy do skrajnych pól Poniatowa, gdzie rośnie potężny dąb „Maciek”. Tutaj również w czasie kampanii wrześniowej 1939 r. funkcjonowało polskie wojskowe lotnisko polowe.
Na przełomie sierpnia i września 1939 r. w dworze w Poniatowie kwaterowali polscy piloci ze 113., 114. i 123. Eskadry Myśliwskiej Brygady Pościgowej stacjonującej na pobliskim lotnisku polowym. W Poniatowie eskadry liczyły łącznie 48 samolotów typu P.11 i P.7. Ich głównym celem było zatrzymanie niemieckich bombowców lecących na Warszawę. Po opuszczeniu Poniatowa przez eskadry IV/1 Dywizjonu Brygady Pościgowej w dniach 5-7 września poniatowskie lotnisko wykorzystane było przez lotnictwo Armii „Modlin”: 152. Eskadrę Myśliwską i 53. Eskadrę Obserwacyjną.
W Poniatowie znajdujemy również ruiny dworu rodziny Grocholskich, który w okresie II wojny światowej był bazą dowództwa 3. batalionu I Rejonu AK. Szlak prowadzi nas do Wieliszewa, jednej z najstarszych miejscowości regionu – najwcześniejsze pisane wzmianki o niej pochodzą z 1254 r. Z walką o niepodległość Polski ściśle związany jest cmentarz wojenny żołnierzy, którzy polegli podczas kampanii wrześniowej 1939 r.
 |
Wieliszewski cmentarz to największa w powiecie legionowskim nekropolia wojenna żołnierzy polskiego września 1939 r. Spoczywa tu około 300 bohaterskich obrońców linii Narwi, głównie z 8. i 20. Dywizji Piechoty. Pierwszych żołnierzy pochowano tu doraźnie w zbiorczej mogile już we wrześniu 1939 r. Ciała pozabijanych żołnierzy miejscowi gospodarze zwozili z okolicznych pól. Dowieziono także zwłoki żołnierzy spoza Wieliszewa – w szczególności z Ryni i Beniaminowa. Natomiast latem 1941 r. dokonano ponownej ekshumacji i pochówku z obrządkiem kościelnym, składając ciała do indywidualnych grobów. Na wieliszewską nekropolię przeniesiono również poległych żołnierzy pochowanych wcześniej w zbiorowej mogile w Poniatowie.
Na wieliszewskim cmentarzu parafialnym możemy obejrzeć pochodzącą z 1834 r. kaplicę, na której zachował się napis „Żona Mężowi”. Podczas okupacji schronienie znalazła w niej rodzina żydowska. W wieliszewskim kościele pw. Przemienienia Pańskiego odnajdziemy tablicę poświęconą żołnierzom AK. Z wieży widokowej świątyni możemy nacieszyć wzrok widokami okolicznych, malowniczych łąk okraszonych kanałami i jeziorkami. Opuszczając Wieliszew kierujemy się w stronę Zegrza Południowego. Nieopodal mostu docieramy do tablicy upamiętniającej Szare Szeregi. Potem szlak prowadzi nas w stronę jednostki wojskowej, przy której znajdujemy tablicę poświęconą tzw. „kryzysowi przysięgowemu”.
13 lipca 1917 r. koszary w Zegrzu Południowym były świadkiem kryzysu przysięgowego w 5. Pułku Piechoty Legionów Polskich, czyli odmowy oficerów złożenia przysięgi wierności cesarzom Niemiec i Austro-Węgier. W następstwie tej decyzji oficerowie zostali internowani w obozie w Beniaminowie, a podoficerowie i szeregowi w Szczypiornie k. Kalisza.
Wychodząc z pętli autobusowej kontynuujemy wędrówkę. Opuszczając Zegrze osiągamy Kwietniówkę, gdzie znajduje się cmentarz cywilno-wojskowy z początku XX w. Następnie kierujemy się w stronę Michałowa-Reginowa, gdzie na prywatnej posesji stoi tablica poświęcona poległemu we wrześniu 1939 r. por. Kazimierzowi Widortowi. Potem szlak prowadzi nas przez lasy w stronę Nieporętu, gdzie w 1831 r., podczas powstania listopadowego starły się wojska polskie i rosyjskie. Po obejrzeniu pola bitwy kierujemy się ku pomnikowi poświęconemu oficerom internowanym w Beniaminowie. Nieopodal znajduje się również cmentarz jeńców radzieckich i miejsce walk AK. Trasa wiedzie nas do fortu w Beniaminowie.
Fort w Beniaminowie stanowi wartościowy przykład carskiej sztuki fortyfikacyjnej. 10 sierpnia 1915 r. wojska niemieckie zajęły fort. Przed wycofaniem się Rosjanie zdążyli wysadzić najważniejsze elementy obronne. Duże znaczenie militarne fort w Beniaminowie pełnił w czasie Bitwy Warszawskiej w 1920 r. Umocnienia bohatersko bronili żołnierze 48. Pułku Strzelców Kresowych. W nocy z 14 na 15 sierpnia 1920 r. bolszewicy podjęli dwukrotną próbę wdarcia się do fortu. W czasie walk obie strony poniosły poważne straty.
Po zwiedzeniu fortyfikacji, mijając wspaniały dąb „Jan Kazimierz”, udajemy się w kierunku Wólki Radzymińskiej. We wsi stoi pomnik lotników polskich, którzy zostali zestrzeleni przez niemieckie messerschmitty 7 września 1939 r. Z kolei przy końcu wsi możemy obejrzeć miejsce bitwy, jaka rozegrała się tutaj w 1920 r. Wydarzeniu temu poświęcony jest również pomnik poległych Strzelców Kaniowskich, który jest ostatnim punktem podróży zielonym Szlakiem „Polski Walczącej”.
Wykorzystano fragmenty z przewodnika „Turystyczny szlak patriotyczny Polski Walczącej” na terenie powiatu legionowskiego.
