135. rocznica urodzin Jerzego Szaniawskiego

Dziś przypada 135. rocznica urodzin Jerzego Szaniawskiego, dramaturga, felietonisty i pisarza, członka Polskiej Akademii Literatury. Znaczną część życia artysta związał z Zegrzynkiem (gm. Serock), gdzie urodził się, mieszkał i tworzył. Do dziś znajdują się tu ruiny dworku rodziny Szaniawskich, który spłonął w 1977 roku. Obszar, na terenie którego znajdował się majątek, jest obecnie częścią rezerwatu przyrody Wąwóz Szaniawskiego.

Upamiętniając dziedzictwo Jerzego Szaniawskiego, samorządy z terenu powiatu legionowskiego organizują liczne przedsięwzięcia - warsztaty, pokazy teatralne i filmowe, projekty kulturalne oraz konkursy. Legionowski Miejski Ośrodek Kultury corocznie zaprasza mieszkańców do udziału w Festiwalu Jerzego Szaniawskiego. Imię pisarza nosi Szkoła Podstawowa w Jadwisinie.

Jerzy Szaniawski urodził się 10 lutego 1886 roku w Zegrzynku nad Narwią. Wychował się w domu ziemiańskim i inteligenckim. Ojciec - Zygmunt pod pseudonimem zamieszczał artykuły w czasopismach, głównie w "Przeglądzie Tygodniowym". Matka pochodziła ze społecznikowskiej rodziny Wysłouchów. Dom rodzinny Szaniawskiego odwiedzali pisarze i artyści, między innymi Klemens Junosza, Maria Konopnicka, Konrad Prószyński oraz działacz ruchu ludowego Bolesław Wysłouch. Rodzice Szaniawskiego byli miłośnikami teatru. Szaniawski ukończył gimnazjum w Warszawie. Później rozpoczął studia przyrodnicze, w Lozannie uczył się w Instytucie Rolniczym. Następnie wrócił do swojego majątku i żył samotnie.

Debiutował w 1912 roku krótkimi utworami nowelistycznymi i humorystycznymi publikowanymi w "Kurierze Warszawskim" i tygodniku satyrycznym "Sowizdrzał". Opowiadania te zebrał później w tomie Łgarze pod Złotą Kotwicą (1928). Pierwszy dramat pisarza - komedia „Murzyn” (1917) - został wystawiony przez warszawski Teatr Polski. W latach 20. Szaniawski stworzył kolejne dramaty: „Papierowego kochanka” (1920), „Ewę” (1921), „Lekkoducha” (1923), „Ptaka” (1923), „Żeglarza” (1925), „Adwokata i róże” (1929). W 1924 roku wydał jedyną swoją powieść „Miłość i rzeczy poważne”. W konstruowaniu dramatów posługiwał się formą komediową, ale w istocie tworzył teatr refleksyjny i filozoficzny.

W 1930 roku Szaniawski został wyróżniony Państwową Nagrodą Literacką za „Adwokata i róże” i odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Polonia Restituta. W 1933 roku został jednym z pierwszych członków Polskiej Akademii Literatury. W latach 30. napisał kolejne sztuki: „Fortepian” (1932) i „Most” (1933). Stworzył miniatury sceniczne dla teatru radiowego: „Zegarek” (1935), „W lesie” (1937), z czego wyrosły później „Dwa teatry”, „Służbistę” (1937), „Srebrne lichtarze” (1938), „Dziewczynę z lasu” (1939).

Po wybuchu II wojny światowej rodzinny Zegrzynek został przyłączony do Rzeszy. Szaniawski przeniósł się do Warszawy. Działał w ruchu oporu, w 1944 roku został aresztowany przez Niemców i wypuszczony w przeddzień Powstania Warszawskiego. Po klęsce powstania został wysiedlony. Po wojnie mieszkał w Krakowie. W 1946 roku napisał swoją najgłośniejszą sztukę – „Dwa teatry”. Na drugą część tej sztuki składają się dwie miniatury sceniczne: „Matka” i „Powódź”. „Dwa teatry” zostały wyróżnione Nagrodą Literacką miasta Krakowa. Szaniawskiego odznaczono Złotym Krzyżem Zasługi. W tym czasie napisał jeszcze dwa dramaty: „Kowala, pieniądze i gwiazdy” (1948) i „Chłopca latającego” (1949). W prasie codziennej publikował miniatury prozatorskie „Opowiadania profesora Tutki”.

Po zadekretowaniu realizmu socjalistycznego, jako jedynie obowiązującej doktryny estetycznej, całą jego twórczość uznano za ideologicznie wrogą. Przez 5 lat nie wydawano go i nie grywano. Sytuacja zmieniła się po odwilży. Teatry wznowiły jego sztuki. Szaniawski stworzył w tym czasie swoje ostatnie dramaty: „Łuczniczkę” (1959) i „Dziewięć lat” (1960). Wraz z Józefą Hennelową napisał szkic "Juliusz Osterwa" (1956). Wydano jego "Dramaty zebrane" (1958) i "Nowe opowiadania profesora Tutki" (1962) oraz tom wspomnień "W pobliżu teatru" (1956). Posypały się nagrody: Nagroda Literacka miasta Warszawy (1958), Nagroda Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie (1959), Nagroda Literacka im. Włodzimierza Pietrzaka (1962).

W ostatnich latach życia autor całkowicie usunął się w cień. W wieku 76 lat ożenił się z Anitą Szatkowską, ale nadal żył w izolacji. Zmarł 16 marca 1970 roku w Warszawie.

Źródło: www.culture.pl

Fot. Tomasz Prażmowski